ژن یا ماده وراثتی (hereditary factor)، ماده پیچیده‌ای است که در هنگام تقسیم می‌تواند همانند خود را بوجود آورد. واحدهایی از این ماده وراثتی از پدر و مادر به فرزندان انتقال می‌یابند. این واحدها دارای ویژگیهای بسیار پایدار بوده و بطور مشخص موجودی را که صاحب آن است، تحت تاثیر قرار می‌دهند. ژنها بر روی کروموزومها در جایگاههای ویژه ، مرتب شده‌اند.
ژن و کروموزوم
یاخته‌های یک گیاه یا یک جانور دارای
تعداد معینی کروموزوم است که ویژه آن گونه گیاهی یا جانوری می‌باشد و تعداد
این کروموزومها در همه یاخته‌های آن فرد پایدار و یکسان است. بنابراین همه
یاخته‌های یک فرد دارای مجموعه‌های ژنی یکسانی می‌باشند، مثلا در مگس سرکه
در حدود 10 هزار ژن شناخته شده است. افراد مختلف یک گونه دارای آللهای
متفاوت یک ژن در سلولهای خود می‌باشند. در هر کروموزوم ، ژنها بطور خطی
قرار گرفته‌اند و نظام آنها پایدار و ثابت است. جایگاه ثابت هر ژن در
کروموزوم که ویژه آن ژن است، لوکوس (Locus) نامیده می‌شود.
دو ژن آلل
نمی‌توانند بطور همزمان در یک جایگاه وجود داشته باشند و در یک زمان هر
جایگاه می‌تواند پذیرایی تنها یکی از ژنهای آلل باشد. برخی از ژنها به ویژه
ژنهایی که در ساختن RNA دخالت دارند، چندین بار در یک مجموعه کروموزومی
تکرار می‌شوند. در پدیده میتوز ، پیش از تقسیم هسته ، ژنها و در نتیجه
کرومزوم‌ها، دو برابر شده‌اند و هر یک از دو یاخته حاصل از تقسیم ، یکی از
مجموعه‌های کروموزومی را دریافت می‌کند و از اینرو مجموعه‌های کروموزومی دو
سلول دقیقا یکسان خواهد بود.
هر سلول بدن انسان شامل 25000 تا 35000 ژن
است.ژن ها حامل اطلاعاتی هستند که تعیین کننده ی ویژگی های شما
هستند.ویژگی ها شامل مواردی می شود که شما از والدین خود به ارث می برید:
یعنی والدین شما مقداری از ویژگی های خود را از طریق ژن ها به شما انتقال
می دهند.مثلاًاگر پدر و مادر شما چشم آبی باشند،ممکن است رنگ چشم شما هم
آبی شود،یا اگر مادر شما روی صورت خود کک و مک دارد،ممکن است این ویژگی را
از او به ارث برید.ژن ها فقط در انسان وجود ندارد،بلکه همه ی حیوانات و
گیاهان نیز دارای ژن هستند.
ژن ها روی کروموزم قرار دارند.کروموزم ها به
صورت جفتی هستند و روی یک کروموزم صدها و یا شاید هزاران ژن وجود دارد.ژن
ها و کروموزم ها از دی ان ای تشکیل شده اند.کروموزم ها داخل سلول ها
هستند.سلول ها واحد های بسیار کوچکی هستند که تمام چیز های زنده را تشکیل
می دهند.یک سلول آن قدر کوچک است که شما می توانید از طریق میکروسکوب های
بسیار قوی آن ها را ببینید.در بدن شما میلیاردها سلول وجود دارد.اکثر سلول
ها دارای یک هسته ی مرکزی هستند.هسته ها که تخم مرغی شکل هستند،به عنوان
مغز سلول عمل می کنند.هسته به هر قسمت از سلول فرمان می دهد که چه کاری را
باید انجام دهد.
در انسان ها یک هسته ی سلول شامل 46 کروموزم تک یا 23
جفت کروموزم است.نیمی از این کروموزم ها را از پدر و نیمی دیگر را از مادر
می گیریم.در سلول تمام موجودات زنده 46 کروموزم وجود ندارد، مثلاًدر سلول
کرم میوه تنها 4 کروموزم وجود دارد.
هر ژن نقش خاصی را در بدن ایفا می
کند.ژن ها حامل دستورالعمل هایی برای تولید پروتئین در سلول هستند.پروتئین
ها بلوک های سازنده ی بدن شما به حساب می آیند.استخوان ها،دندان ها،مو،لاله
ی گوش،ماهیچه ها و خون همه به وسیله ی پروتئین ساخته می شوند.پروتئین ها
کمک می کنند تا بدن ما رشد کند،کار کند و سالم بماند.امروزه دانشمندان
برآورد کرده اند که هر ژن می تواند 10 پروتئین متفاوت بسازد.
ژن ها
مانند کروموزم ها به صورت جفتی هستند.هر یک از والدین شما،از هر ژنی دو تا
دارند و هریک تنها یکی از آن ژن ها را به شما انتفال می دهند.ژن هایی که به
بدن شما انتقال یافته است،تعیین کننده ی خصوصیات شما می باشند (مانند رنگ
پوست و رنگ مو )